Kıbrıs'ta Klasik Türk Sanat Müziği'nin geçmişine dair belgeler incelendiğinde, geçtiğimiz yüzyılın başlarından günümüze uzanan bir sürecin aydınlatıldığı görülür. Ancak, bu müziğin Kıbrıs'taki varlığını sadece 20. yüzyılın başlarına dayandırmak yanıltıcı olabilir. Aslında, Kıbrıs Türk toplumunun 16. yüzyıldan bu yana burada var olduğunu düşünürsek, önceki yüzyıllara ait belgelerin incelenmesi ve bu dönemlerde müziğin varlığına dair kanıtların araştırılması büyük önem taşır.

Kıbrıs Türk toplumunun tarihine göz atıldığında, Klasik Türk Sanat Müziği'nin adada varlığını sürdürdüğüne dair ipuçları bulunmaktadır. Bu dönemlere ait belgeler, müzikle ilgili etkinliklerin düzenlendiğini ve Kıbrıs'ta da bu müziğin icra edildiğini göstermektedir. Ancak, bu belgelerin sayısını ve içeriğini daha detaylı bir şekilde anlamak için daha fazla araştırma yapılması gerekir.

Bu tür belgelerin incelenmesi, Kıbrıs Türk toplumunun müzikal geçmişine ve kültürel mirasına ışık tutabilir. Müzikle ilgili etkinliklerin, icracıların ve bestecilerin varlığını gösteren kaynakların araştırılması, Kıbrıs'ta Klasik Türk Sanat Müziği'nin köklü bir tarihe sahip olduğuna dair kanıtları gün yüzüne çıkarabilir.

Mevlevilik, tasavvufi bir tarikattir ve Klasik Türk Müziği'nin önemli bir parçası olan tasavvuf müziğini içerir. Lefkoşa Mevlevihanesi'nin kuruluşu, Kıbrıs'ta Mevlevi geleneğinin varlığını gösteren önemli bir işarettir. Bu mevlevihane, Kıbrıs Türk toplumunun dini ve kültürel hayatında etkili bir rol oynamıştır.

Mevlevihane, Mevlevi dervişlerinin sema ayinlerini gerçekleştirdiği, tasavvuf müziğinin icra edildiği ve dini törenlerin düzenlendiği bir merkezdir. Bu mekanlarda, Klasik Türk Müziği'nin yanı sıra semazenlerin sema ritüelleriyle eşlik eden sema dansları da icra edilirdi. Lefkoşa Mevlevihanesi'nin kuruluşu, Kıbrıs'ta Klasik Türk Müziği ve Mevlevilik geleneğinin varlığını kanıtlayan önemli bir göstergedir.

Bu döneme ait diğer belgeler ve kaynaklar da Kıbrıs'ta Klasik Türk Müziği'nin varlığını destekler niteliktedir. Örneğin, o dönemlere ait yazılı kaynaklarda, Kıbrıs'ta düzenlenen musiki toplantıları, konserler ve özel etkinlikler hakkında bilgiler bulunabilir. Bu tür kaynaklar, Kıbrıs Türk toplumunun müzikal yaşamına dair ipuçları sunabilir.

Vakfiye metni açıkça "Mevlevihane" tabirinin kullanıldığını ve Mevlevihane'de tam anlamıyla ayinlerin gerçekleştirildiğini, bunun da mesnevihanı (tasavvufi şiirler okuyan şair), neyzeni (ney çalan), İmamı (ayinleri yöneten), müezzini (ezan okuyan) ve duacısı (dua eden) gibi görevlilerle birlikte yapıldığını belirtir.

Ayrıca vakfiye metninde, Mevlevihane'nin bir bölümünün fakirlerin barındığı bir yer olarak kullanıldığı ifade edilir. Bu, Mevlevihane'nin sadece ayinlerin icra edildiği bir merkez olmadığını, aynı zamanda sosyal yardım faaliyetlerine de ev sahipliği yaptığını gösterir.

Vakfiye metninde ayrıca, Şaban ayının onbeşinci günü ve aşure ayının sonunda Mevlevihane'de zikr ve ayinlerin düzenlendiği belirtilir. Bu da düzenli olarak düzenlenen ritüellerin varlığını ve belirli zamanlarda toplulukların bir araya gelerek bu ayinleri icra ettiğini gösterir.

Bu detaylar, Lefkoşa Mevlevihanesi'nin hem dini hem de kültürel bir merkez olarak işlev gördüğünü ve Klasik Türk Müziği ile ilgili ayinlerin düzenli olarak icra edildiğini gösterir. Bu da Kıbrıs'ta Klasik Türk Müziği'nin varlığını ve Mevlevilik geleneğinin adada köklü bir geçmişi olduğunu kanıtlar niteliktedir.

Belgelere göre, mevcut tekye, 1594 yılında Serdar Ferhat Paşa tarafından genişletilerek "Mesnevihane" adını almıştır. Aynı dönemde, Ferhat Paşa'nın Konya'dan bir "mesnevihan" istediği ve bu talep üzerine Seccâde-İ Hazret-i Mevlânâ'dan Derviş Sadeddin Efendi'nin gönderildiği kayıtlara dayanarak anlaşılmaktadır.

Bu kayıtlar, Konya'dan Kıbrıs'a gelenlerin Mevlânâ'nın öğretilerini ve felsefesini beraberlerinde getirdiğini ve bu öğretileri Kıbrıs'ta Mevlevihane'de devam ettirdiklerini göstermektedir. Mevlânâ, kendi dergahında yaşayan ve felsefesini yaymış olan önemli bir tasavvuf lideridir. Kıbrıs'ta kurulan Mesnevihane'de de Mevlânâ'nın öğretilerine ve felsefesine olan bağlılık sürmüştür.

Bu kayıtlar, Kıbrıs'ta Mevlevilik geleneğinin ve Mevlânâ'nın felsefesinin Mevlevihane'de devam ettiğini göstermektedir. Bu da Kıbrıs'ta Klasik Türk Müziği ve Mevlevilik geleneğinin iç içe geçtiğini ve bu kültürel birlikteliğin önemli bir rol oynadığını vurgular.

Mevlevilik, Konya merkezli bir tasavvuf tarikatıdır ve Mevlevi felsefesi, öğretileri ve ritüelleriyle tanınır. Bu felsefenin önemli bir yönü de Klasik Türk Müziği'ne odaklanmasıdır. Mevlevilik geleneği içinde sema ayinleri, semazenlik, sema müziği ve ney çalma gibi öğeler bulunur.

Kaynaklara göre, Konya'dan Kıbrıs'a gelen insanlar Mevlevilikle ilişkilidir ve bu bağlamda Mevlevi felsefesini ve dolayısıyla klasik müziği de Kıbrıs'a taşımışlardır. Bu durum, Kıbrıs'a Mevlevilik geleneğinin ve Klasik Türk Müziği'nin de getirildiğini gösteren önemli bir delildir.

Bu durum, Kıbrıs'ta Mevlevi felsefesinin ve Klasik Türk Müziği'nin güçlü bir şekilde varlığını sürdürdüğünü yansıtır. Kıbrıs'a gelen insanların Mevlevilikle ilişkilendirilmesi, Mevlevi felsefesinin ve klasik müziğin Kıbrıs toplumunda benimsendiğini ve yayıldığını gösterir.

20. yüzyıl öncesinde Lefkoşa Mevlevihanesi'nde müzik icra edildiğine dair kanıtlar mevcuttur, ancak doğrudan müziğe dair kaynaklara rastlanmamıştır. Bu konuyla ilgili elimizdeki bilgiler, 20. yüzyılın ilk yarısına ait mevlevihane dönemine aittir. Bu dönemde düzenlenen ayinler ve dolayısıyla müzik, 1955 yılında son bulmuştur.

20. yüzyıl öncesindeki Lefkoşa Mevlevihanesi'nde gerçekleşen müzik etkinliklerine dair kesin ve ayrıntılı kaynaklara sahip olmamak, bu dönemde icra edilen müziğin detaylarını belirlemeyi güçleştirmektedir. Ancak, 20. yüzyılın ilk yarısına ait kaynaklara dayanarak, ayinlerin ve müzik etkinliklerinin düzenli olarak gerçekleştirildiği ve bu etkinliklerin 1955 yılında sonlandığı bilinmektedir.

Bu nedenle, Lefkoşa Mevlevihanesi'ndeki müzik faaliyetleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için 20. yüzyılın başlarına ait kaynaklar üzerinde daha fazla çalışma yapılması önemlidir. Bu kaynaklar, o dönemdeki Mevlevi ayinleri ve müzik etkinlikleri hakkında daha ayrıntılı bilgi sağlayabilir.

Aynı dönemlerde, Kıbrıs'ta Türk Sanat Müziği'nin icra edildiği yerler arasında kahvehaneler, meyhaneler, ziyafetler ve özel toplantılar gibi sosyal mekanlar bulunmaktaydı. Bu mekanlarda, yerel sanatçılar ve müzikseverler arasında müzikal etkileşimler gerçekleşiyor, repertuarlar paylaşılıyor ve bu müzik türünün yaşatılması sağlanıyordu.

Ayrıca, dönemin müzik eğitimiyle ilgilenen bireyler ve müzik okulları da Kıbrıs'ta Türk Sanat Müziği'nin icrasına katkıda bulunmuştur. Öğrencilerin eğitim aldığı bu kurumlar, müziğin icrasında ve öğreniminde bir merkez oluşturarak Kıbrıs'ta müzikal bir altyapının oluşmasına katkı sağlamıştır.

Belgelerin sınırlı olmasına rağmen, Kıbrıs'taki Türk Sanat Müziği'nin tarihi ve icra edildiği mekanlar üzerine yapılan araştırmalar, bu müziğin adanın kültürel yaşamında önemli bir rol oynadığını ve köklü bir geleneğe sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bu müzik türü, Kıbrıs Türk toplumunun kimlik ve kültürel mirasının bir parçası olarak günümüzde de varlığını sürdürmektedir.

1955 yılından sonra sema gösterilerinin durdurulma nedenlerinden biri, Türk yöneticilerinin aşırı milliyetçi düşünceleriyle bağlantılıdır. Bu yöneticiler, sema gösterilerini Atatürk ilke ve değerlerine aykırı ve gericilik olarak değerlendirmişlerdir.

Bu dönemde, Türkiye'de Kemalist ideoloji ve modernleşme çabaları öncelik taşıyordu. Bazı Türk yöneticiler, sema gösterilerini dini bir ritüel olarak değerlendirmiş ve bunu geleneksel veya gerici olarak nitelendirmişlerdir. Onlara göre, sema gösterileri, modern Türkiye'nin laik ve çağdaş değerlerine ters düşmekteydi.

Bu görüşlere dayanarak, sema gösterileri 1955'ten sonra yasaklanmış ve sona ermiştir. Bu karar, Türk yöneticilerinin aşırı milliyetçilik ve modernleşme çabalarının bir sonucudur. Sema gösterilerinin Atatürk ilke ve değerlerine uygun olmadığı ve gericilikle ilişkilendirildiği düşüncesi, bu yasağın temel motivasyonunu oluşturmuştur.

Ancak, sema gösterileri sadece dini bir ritüel olarak görülmemiş, aynı zamanda Mevlevi geleneğinin önemli bir parçası olarak kabul edilmiştir. Sema, Mevlevi tarikatının mistik ve sembolik bir uygulamasıdır ve müziğin eşlik ettiği bu gösterilerde semazenler ilahi aşkı sembolize etmektedir.

Aysel Bağdadi'nin ifadeleri, Mevlevihane'de görevli müzisyenlerin kimlikleri, enstrümanları ve çaldıkları müzik türleri hakkında bilgi sunmaktadır. Bu görüşmeye göre, Mevlevihane'deki müzikal etkinlikler genellikle geleneksel enstrümanlarla icra edilmekte ve Klasik Türk Müziği repertuarını kapsamaktadır. Ney, kudüm, tanbur, kemane gibi enstrümanlar Mevlevihane içinde çalınmıştır.

Aysel Bağdadi'nin anlatıları aynı zamanda Mevlevihane'de hizmet veren müzisyenlerin niteliklerini ve yeteneklerini yansıtmaktadır. Bu müzisyenlerin Klasik Türk Müziği'nin inceliklerini iyi bildiği ve Mevlevi ayinlerinde bu müziği başarıyla icra ettiği ifade edilmiştir. Bu bilgiler, Lefkoşa Mevlevihane'sinin son dönemindeki müzikal etkinliklere ışık tutmakta ve Mevlevihane'deki müzisyenlerin önemini vurgulamaktadır. Aysel Bağdadi'nin açıklamaları, Mevlevihane'nin müzikal atmosferini ve ayinlerin müzikal boyutunu daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır.

Bu bilgiler, Lefkoşa Mevlevihanesi'nde görev yapan müzisyenlerin çeşitli enstrümanları ustalıkla çaldığını ve Mevlevi ayinlerinde müziğin önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Ney, kudüm, darbuka, kanun, ud, keman ve zil gibi geleneksel Türk müziği enstrümanları, Mevlevihane'deki müzikal atmosferin oluşturulmasında kullanılmıştır. Bu müzisyenlerin enstrümanlarının yanı sıra, Mevlevihane'deki müzikal etkinliklere katılan diğer müzisyenlerin kimlikleri hakkında daha fazla bilgi bulunmamaktadır. Ancak, bu adlar, Mevlevihane'deki müzikal kadronun çeşitliliğini ve yetenekli müzisyenlerden oluştuğunu göstermektedir.

Sema gösterilerinin yasaklanmasıyla birlikte, Mevlevihane'nin esas işlevi önemli ölçüde değişti. Mevlevihane binası, boşalan sema salonu ve diğer alanlarıyla birlikte farklı amaçlara hizmet etmeye başladı.

Farklı zaman dilimlerinde, mevlevihane binası farklı amaçlarla kullanıldı ve bu çeşitli işlevleri sayesinde Kıbrıs'taki Mevlevilik geleneği ve kültürel mirasın sürdürülmesine katkı sağladı. Mevlevi kültürü ve tarihine dair sergilerin düzenlendiği etkinlikler ve kültürel etkinlikler için bir platform olarak hizmet etti.

Diğer dönemlerde, mevlevihane binası eğitim ve kültür merkezi olarak işlev gördü. Sanatsal etkinlikler, atölyeler ve kurslar düzenlendi; müzik, dans ve şiir gibi sanat dalları desteklendi. Bu şekilde, mevlevihane binası toplumun sanat ve kültürle ilişkilenmesine katkıda bulunarak, sanatsal ve kültürel faaliyetlerin bir merkezi haline geldi.

Mevlevihane binasının farklı amaçlarla kullanılması, Mevlevilik geleneğinin Lefkoşa'da yaşatılmasının yanı sıra mekânın kültürel önemini de koruduğunu göstermektedir. Böylece, mevlevihane binası hem tarihi hem de kültürel bir miras olarak muhafaza edilmiş ve topluma çeşitli yollarla hizmet vermiştir.

1956 yılında, Lefkoşa Mevlevihane'sinin derviş hücreleri, mutfağı ve diğer bölümleri çocuk yuvası olarak genişletilme kararı alındı. Bu genişleme çalışmaları sonucunda mevlevihane binası, çocukların barındığı bir yuva olarak hizmet etmeye başladı. Ancak bu kullanım amacı uzun ömürlü olmadı ve 1962 yılında mevlevihane binası, temel bir bakım onarımından sonra Etnografya Müzesi olarak dönüştürülme kararı alındı. Bu dönüşüm süreciyle mevlevihane binası, Kıbrıs'ın etnografik ve kültürel mirasının sergilendiği bir müze haline getirildi.

Etnografya Müzesi, Kıbrıs'ın tarihi, kültürü, el sanatları ve gelenekleri gibi farklı alanlarda sergiler düzenledi. Mevlevihane binası, müze olarak faaliyet göstererek ziyaretçilere Kıbrıs'ın kültürel çeşitliliğini tanıtma ve geçmişine bakma fırsatı sundu.

Bu dönüşümle birlikte, mevlevihane binasının işlevi değişti ve Kıbrıs'ın etnografik mirasının korunması ve sergilenmesi amacıyla kullanılmaya başlandı. Bu sayede, mevlevihane binası kültürel ve tarihi bir değeri muhafaza ederken toplumun tarihine ve kültürüne bağlılığını destekledi.

Günümüzde de mevlevihane binası, Etnografya Müzesi olarak ziyaretçilere hizmet vermektedir. Bu müze, Kıbrıs'ın etnografik mirasını sergileyen ve ziyaretçilere kültürel bir deneyim sunan önemli bir mekan haline gelmiştir.

Mevlevihane binasında tarih boyunca icra edilen müziğin içeriği veya Türkiye'deki Mevlevihanelerde yapılan müzikten farklı olup olmadığına dair herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Kaynaklar, Lefkoşa Mevlevihane'sinde icra edilen müziğin özellikleri veya içeriği hakkında ayrıntılı bilgi sunmamaktadır.

Ancak, Mevlevilik geleneği genel olarak Klasik Türk Müziği ve sema müziğiyle ilişkilidir. Mevlevi tarikatının sema ayinlerinde icra edilen müzik, geleneksel Türk müziği formlarından etkilenir ve semazenlerin dönüş ritmine eşlik eden ilahiler ve gazellerden oluşur. Bu müziklerde genellikle ney, kudüm, tanbur, ud gibi geleneksel Türk müziği enstrümanları kullanılır.

Mevlevihane binasında icra edilen müziğin ayrıntılarına ilişkin kaynaklara rastlanmaması, Lefkoşa Mevlevihane'sinin müzikal faaliyetlerine dair bilgi eksikliğini ortaya koymaktadır. Ancak, genel olarak Mevlevilik geleneği içinde icra edilen müziklerin Klasik Türk Müziği formlarına ve sema müziğine dayandığı bilinmektedir.